Het is een vrijdagavond en ik krijg een artikel van het AD doorgestuurd. De titel verluidt “Akwasi pakt laptops EO af en dwingt journalist opname te wissen na vraag over Dam-speech” en daarmee is de toon van het artikel vrijwel meteen gezet. Desondanks heb ik nog een sprankeltje optimisme in me wat ervoor zorgt dat ik tóch het artikel ga lezen. Tevergeefs, want in het artikel wordt wederom een eenzijdig beeld geschetst; de focus ligt op het ´wangedrag´ van Akwasi en niet op waar dit gedrag vandaan zou kunnen komen. Ligt de verantwoordelijkheid van goed onderzoek ook niet bij de journalist?
Laat ik de journalisten een handje helpen en laat ik daarbij meteen heel duidelijk zijn: door te schrijven over de gevolgen los je niet de oorzaken op. Laten we het hebben over het continue, alledaagse en institutionele racisme waar niet alleen een individu als Akwasi mee te maken heeft, maar ook een overgroot deel van ons land. Laten we Akwasi niet langer als een individu zien, maar als een representatie van deze grote groep. Laten we zijn agressie niet als iets persoonlijks zien, maar ook als iets politieks. The personal is political, luidde een van de bekendste uitspraken ten tijde van de tweede feministische golf. En dat is ook nu relevant. Laten we ons de vraag stellen: waarom zijn we boos? En bewust schrijf ik hier `we´, want de media zorgen al voor genoeg polarisatie met betrekking tot thema’s rondom racisme terwijl we er in realiteit allemaal onder lijden. Bewust én onbewust.
Onmacht zou de lading niet dekken. Het gevoel van onmacht is slechts één van de resultaten van decennialange onderdrukking.
Onmacht zou de lading niet dekken. Het gevoel van onmacht is slechts één van de resultaten van decennialange onderdrukking. Dit is iets wat veel dieper geworteld zit in mensen van kleur; iets wat ik als witte vrouw nooit echt zal voelen of begrijpen daar ik niet de pijn van al die generaties in mij meedraag en ook niet dagelijks geconfronteerd word met hedendaags racisme. Wat ik wel kan doen is het te proberen te begrijpen door te luisteren, lezen, spreken en reflecteren. Ik kan proberen een zo goed mogelijke bondgenoot te zijn in deze strijd en in dit bondgenootschapsproces zo bescheiden mogelijk te blijven. Proces, omdat het een dynamische ontwikkeling is. Constant blijven balanceren tussen ruimte geven en ruimte nemen; achter en naast iemand staan.
Afijn, een poging om de eerder gestelde vraag te beantwoorden. Zou het liggen aan de illusie van Nederland als meest tolerante land, waarin ze graag verblijft – ook al wijzen cijfers uit dat ze zich ondertussen niet eens in de top 10 bevindt? Het door Nederland constant ontkennen van schuld aan (institutioneel) racisme en discriminatie? Een mooi voorbeeld hiervan is het schandaal rondom de toeslagenaffaire. Uit het rapport Ongekend Onrecht is gebleken dat er sprake was van etnisch profileren: wanneer ouders die kinderopvangtoeslag ontvingen ook maar één vakje verkeerd invulden, moesten zij alles terugbetalen. De gedupeerden leven tot op de dag van vandaag met alle gevolgen van dien; diep in de schulden, geen huis, geen baan, geen onderwijs en leven uit de bijstand. Om nog maar niet te spreken over de stress die daarbij komt kijken wat resulteert in psychische én lichamelijke klachten. Etnische minderheden hebben hier sowieso al meer last van dan de gemiddelde witte persoon, zo bleek uit onderzoek van socioloog en hoogleraar gezondheidszorg en Afro-Amerikaanse studies, David R. Williams. Door institutioneel racisme en de dagelijkse stress van racisme en uitsluiting hebben zwarte Amerikanen meer kans op hart- en vaatziektes, obesitas en borstkanker. Het proefschrift –en tevens het eerste Nederlandse onderzoek naar de effecten van discriminatie op de gezondheid– van voormalig geneeskunde student Umar Ikram bevestigt dat dit net zo is in Nederland. Zijn proefschrift voorspelt dat de gezondheid van witte Nederlanders de komende 30 jaar stabiel zal blijven, tegenover de sterk verslechterende gezondheid van etnische minderheidsgroepen. Best een goede reden om boos te zijn, zou ik zelf zeggen.
Hiernaast is etnisch profileren in strijd met onze eerste en belangrijkste grondwet, waarin staat dat discriminatie op basis van onder andere ras niet is toegestaan. De Belastingdienst is een strafbaar feit ondergaan, maar het Openbaar Ministerie heeft laten weten dat er ‘na een zorgvuldige beoordeling van de feiten en omstandigheden’ geen sprake is van een strafrechtelijke verdenking. Laten we dan even teruggaan naar Akwasi op de Dam die na het uiten van zijn woede rondom het voortbestaan van de
racistische karikatuur Zwarte Piet het OM vrijwel meteen op zijn hielen had zitten. Meten met twee maten?
Ook toen dit gebeurde zat de journalistiek er bovenop, maar wederom vanuit een invalshoek met een eenzijdig perspectief. Binnen 24 uur verschenen er tientallen artikelen van verschillende kranten en andere mediaplatformen over ‘het schandaal’ wat Akwasi was begaan. Zijn uitspraak zou opruiend zijn geweest, alweder werd niet gekeken naar waar deze emotie vandaan kwam – of hoe zijn gehele speech van 9 minuten voor kippenvel en tranen zorgde bij velen, zwart én wit. Ik vraag het me af. Hoe kan het dat die laatste 10 seconden van zijn speech als enige blijven hangen? Waar komt die angst voor het verliezen van een racistische karikatuur vandaan en tot in hoeverre kunnen we dit angst blijven noemen en verzwijgen dat we het in realiteit hebben over geïnternaliseerd en genormaliseerd racisme? En tot in hoeverre maken de media gebruik van persvrijheid of het voeden van (institutioneel) racisme en daarmee het beperken van andermans vrijheid?
En tot in hoeverre maken de media gebruik van persvrijheid of het voeden van (institutioneel) racisme en daarmee het beperken van andermans vrijheid?
Het is tijd om kritisch te zijn tegenover de media en als journalist zijnde te leren dat je een grote verantwoordelijkheid draagt. Echter kunnen we niet alle schuld op de media afschuiven; deze verzorgen slechts wat de mensen willen zien. Schuld schuiven is iets wat vrijwel onmogelijk is in het geval van een cultuur waarin racisme dusdanig is geïnternaliseerd. Wij zijn het zelf die deze cultuur vormen en in stand houden, ondersteund door de politiek en andere instituten. De media proberen deze cultuur zo goed mogelijk te spiegelen en voeden, maar objectief kan het nooit zijn. Zoals Cigdem Yuksel schrijft in haar onderzoek naar de representatie van moslima’s in de media en mediaframing, heb je als fotograaf de macht om een bepaald beeld van mensen neer te zetten. Dit geldt net zo voor journalisten. Het is van groot belang dat die macht erkent wordt, dat de media verantwoordelijkheid nemen en dat het systeem wat stigmatiserende beeldvorming in stand houdt aangepakt wordt. Een relevant advies hiervoor van Yuksel is het volgende:
“Zorg ervoor dat fotografen en redacteuren hun kennis over de diversiteit (…) vergroten.
Ook is het belangrijk ze te trainen om stereotypering te herkennen en hen te leren het anders te doen.
En zorg dat redacties, journalisten, redacteuren en fotografen divers zijn, dat ze verschillende culturele achtergronden hebben.”
Daarbij is het tijd dat we met zijn allen actief onze blinde vlekken gaan opsporen, gaan reflecteren op ons eigen én elkaars handelen en niet langer van onszelf permitteren van gemakzucht rondom uitsluiting en onderdrukking wanneer het ons niet persoonlijk aangaat. Het is tijd om te beseffen dat het `zwartmaken´ van een Akwasi op de media, het onterecht straffen van mensen van kleur, politiegeweld, verkeerde schooladviezen, baanontzegging op basis van achternaam of etniciteit en alle andere vormen van (institutioneel) racisme ons allemaal aangaat.
Akwasi is niet alleen Akwasi. Hij staat ook niet alleen symbool voor mensen van kleur. Hij staat symbool voor ons allemaal. Wij lijden allemaal onder de systematische onderdrukking waar hij zich over uitspreekt. Hiermee zeg ik niet dat zijn pijn dezelfde pijn is als die van een wit persoon, maar als één kant van de bal beschadigd is kan hij niet meer rollen. Om recht te doen aan de 9 inspirerende minuten van Akwasi’s speech op de Dam herhaal ik graag zijn woorden: ¨Spreek je uit. Blijf niet stil. Doe je dit wel, dan kies je de kant van de onderdrukker. Neem risico’s; doe je dit niet dan ben je net zo een rotte sukkel als die andere appels in de schaal.¨
Manja Opdam.
Student CMV en stagiaire bij SESI