"Mijn vader was een man die vooral met de pen en de mond aangaf waar hij tegen was."- Judith de Kom
Voor velen is Anton de Kom een held. Anton de Kom schreef boeken & Essays, verzette zich tegen kolonialisme en onrecht, was communist en trad toe tot het verzet in de Tweede Wereldoorlog. Hij was een man die heeft gestreden voor rechtvaardigheid en kwam op voor zijn mensen. Anton de kom was een van de eerste schrijvers die een andere kijk had op de machtsverhouding van Nederland tegenover de slavernij. Hij is hierdoor een pionier in zijn vak.
"Hun familienaam 'De Kom' is omgekeerd ¨Mok¨, dit was de achternaam van de voormalige eigenaar van Anton's vader."
Cornelis Gerhard Anton de Kom werd geboren op 22 februari 1898 in een creoolse volkswijk in Paramaribo, Suriname. Judith Jacoba Dulder was zijn moeder en zijn vader Adolf Damon de Kom, was in de tijd van de slavernij geboren. Hun familienaam ¨De Kom¨ is omgekeerd ¨Mok¨, dit was de achternaam van de voormalige eigenaar van Anton's vader. Zijn vader was goudzoeker en later landbouwer. Anton is zijn toekomstige echtgenote tegengekomen tijdens zijn werk bij Reuser en Smulder, namelijk Petronella Borsboom, een witte vrouw. Zij zijn op zes januari 1926 getrouwd. Samen hebben zij vier kinderen gekregen; drie zonen Ad, Ton en Cees en een dochter Judith.
Anton heeft het lagere onderwijs gevolgd en hierna de Mulo, (meer) uitgebreid lager onderwijs. Hij heeft boekhouden gestudeerd en hier het diploma voor behaald. Hij werkte bij Balata (rubberbedrijf) als administrateur. Hij gaf zichzelf de naam ´papa de Kom´, nadat hij de belangen van een ongeschoolde ´balatableeders´ (rubbertappers) had bemachtigd bij de directie van het bedrijf. Hij nam in juli 1920 ontslag, om te verhuizen naar Haïti. Anton was een ondernemende man die niet stil bleef op een plek. Zonder reden is hij naar Nederland vertrokken. De bootreis naar Nederland maakte hij mee als werkend passagier. Aangekomen in Den Haag heeft Anton vrijwilligerswerk verricht bij het Derde Regiment Huzaren, waar hij als zwarte man enorm opviel. Na ontslag bij de Huzaren heeft hij kort gewerkt bij de Hanze Bank als boekhouder. Hierna is Anton gestrand bij de Haagse koffiebranderij Reuser en Smulder, waar hij gewerkt heeft als vertegenwoordiger in koffie, thee en tabak. Zijn ontslag bij de koffiebranderij was behalve een reorganisatie, ook een oorzaak dat hij linksradicale politieke acties uiteen is gaan zetten. Hij werd lid van de Liga tegen imperialisme en koloniale overheersing, dit was een mantelorganisatie van de CPH (Communistische Partij Holland). De organisatie streeft naar onafhankelijkheid van alle Nederlandse koloniën. Anton schreef artikelen voor De Communistische Gids en De Tribune.
"Anton had als doel om de gekleurde Surinamers ervan bewust te maken van de ongelijkheid tussen wit en zwart, in de hoop dat zij zich als een gemeenschappelijk front zouden verzetten."
Alle contacten die hij had met de communisten omschreef hij in zijn boek als ¨dat ene machtige woord dat ik in de vreemde heb geleerd, 'organisatie' (De kom, 1934). Anton had als doel om de gekleurde Surinamers ervan bewust te maken van de ongelijkheid tussen wit en zwart, in de hoop dat zij zich als een gemeenschappelijk front zouden verzetten. In Suriname maakte de Kom onrecht en de enorme ongelijkheid tussen wit en zwart van dichtbij mee. In Nederland leerde dit in taal te uiten. Door zijn contacten met het progressieve schrijverscollectief Link Richten maakte de Kom kennis met de taal van strijd en gelijkheid. Hij heeft zijn eigen stem gevonden om zijn idealen onder woorden te brengen.
¨Men leutert over morele en materiële opheffing, Alles maar bedrog, de Inlander heeft geen rechten. Het zijn de beschaving brengers, de colleges van uitbuiting, Hen moeten we bestrijden, tegen hen moeten wij vechten. ¨ (De communistische Gids, ca. 1930)
De moeder van de Kom lag op sterven en dit was een van de redenen om terug naar Suriname te gaan met zijn vrouw en vier kinderen. Gezien zijn achtergrond is het voor de hand te veronderstellen dat de Kom ook voor de politieke strijd terugging. Eind 1932 vertrok de Kom met zijn gezin en hun aankomst was op vier januari 1933. Vele Surinamers stonden op de dag van aankomst te wachten op zijn komst. Naast hen stonden er ook aantallen politieagenten paraat, om Anton in de gaten te houden.
Anton de Kom had een adviesbureau opgericht op het erf van zijn ouders, met niks meer dan wat stoelen en een tafel. Surinamers, Hindoestanen en Javanen reisde van heinde en verre om met hem in contact te komen. De Kom zijn activiteiten werden wantrouwend in de gaten gehouden. Wegens ´communistische agitatie´ die hij volgens gouverneur A.A.L. Rutgers vanuit zijn adviesbureau pleegt, is de Kom na een paar dagen gearresteerd. Op zeven februari, ook wel de zwarte dinsdag genoemd, ontstond er een volksoproer waar 22 gewonden en twee doden zijn gevallen. Anton de Kom heeft zonder vorm van proces vastgezeten tot en met mei 1933, ruim drie maanden lang. Als een crimineel is de Kom op een boot teruggestuurd naar Nederland, verbannen uit zijn moederland. Aangekomen in Nederland kwam hij niet meer aan een reguliere baan. Dit waren moeilijke tijden voor Anton en zijn gezin.
In 1934 kwam Anton zijn boek ¨wij slaven van Suriname¨ uit. Dit is waar het allemaal begon; de rol van de Kom in het bewustzijn van Suriname. Dit boek heeft hij geschreven vanwege ontevredenheid over het geschiedenisonderwijs, die in Suriname gegeven werd. De lessen gingen over mannen als Willem van Oranje en niet een man als Joli Coeur, een Surinaamse held. Anton heeft het narratief veranderd. Door dit boek heeft de Kom er toen der tijd ervoor gezorgd dat verschillende bevolkingsgroepen bijeen te krijgen.
"De radicale breuk met de koloniale penvoering maakt dit boek tot een uniek document. Voor het eerst werd de Surinaamse geschiedenis herschreven vanuit een antikoloniaal gezichtspunt." - Gert Oostindie.
Toen de tweede wereldoorlog uitbrak besloot de Kom zich aan te sluiten bij het linkse verzet. Hier schreef hij columns voor op flyers en posters. Anton de Kom dacht altijd veilig te werken, want zelfs directe familieleden waren niet op de hoogte van zijn verzetsactiviteiten. Op zeven augustus 1944 werd Anton de Kom op straat gearresteerd door de Duitsers. Zij zijn de Kom´s huis ingestormd en hebben een kristalontvanger en geschriften in beslag genomen. De Kom heeft in Scheveningen, in het oranjehotel vastgezeten voor zeven dagen. Vervolgens is hij op transport gesteld naar Kamp Vught, waar hij eenzaam opgesloten werd. Twee weken later, op vijf september 1944 is er besloten dat er een ontruimen plaats zou vinden. De Kom is op transport gezet naar kamp Sachsenhausen. Via Sachsenhausen belandt hij in Neuengamme, waar hij geen keus had dan werken aan het graven van een tankgracht in een buitenkamp. De gevangen werden er enorm slecht behandeld; het weer was slecht, zij moesten uren en- of dagenlang graven in ijskoud grondwater. Hier begon Anton de Kom ziek te worden en werd hij weer vervoerd naar een andere kamp, Sandbostel. Hier verslechterde de omstandigheden; er waren geen wasruimtes, bedden en toiletten te bekennen. Hiernaast verhongerde de gevangenen en was er sprake van infectieziektes, waardoor zij omkwamen. Anton de Kom zijn gezondheid ging met de dag meer achteruit, want medicijnen waren er niet. Hij overleed op 24 april 1945 in Sandbostel aan tuberculose. Zijn stoffelijk overschot is pas geïdentificeerd in 1960 en herbegraven op de erebegraafplaats Loenen.
In 1981 is in Paramaribo 'Pontewerfstraat' hernoemd naar 'Anton de Komstraat'. Het verzetsherdenkingskruis is de Kom toegekend in 1982. Eind jaren zestig kwam er een vernieuwde belangstelling voor Anton de Kom en zijn werk, dit is mede dankzij het speurwerk van zijn dochter Judith de Kom. De universiteit in Suriname draagt sinds 1083 de naam van Anton Kom.
Op 24 november 1990 werd er in Amsterdam Zuidoost, op het 'Anton de Komplein' de ontworpen plaquette onthuld, die door Guillaume Lo A Njoe´s is ontworpen. Jikke van Loon heeft een monument gemaakt die in 2006 onthuld is in Amsterdam Zuidoost, en uitkijkt op het Anton de Komplein. Stadsdeel Zuidoost in Amsterdam heeft in 2009 een lespakket - Anton de Kom - vandaag schijnt de zon ontwikkeld, die gebruikt worden op de basisschool. Zo is er verder in Zaandam, 150 jaar na de afschaffing van de slavernij een brug vernoemd naar de Kom en in Den Haag een straat.
Elizabeth Danisman
Student-assistent bij SESI en student Culturele & Maatschappelijke Vorming